Pse shfaqen dritat misterioze para termeteve? Ja Shpjegimi i shkenctareve.
Fenomeni i shfaqjes së dritave në qiell, perpara se te ndodhin termetet, është mjaft i njohur që është raportuar nga miliona njerëz në mbarë boten në vende ku ndodhin termete. Rasti më i fundit është ai i termetit në Marok, ku provat jane te dokumentuara edhe me video.
Shkenctaret kanë zbuluar se rreth 80% e dukurive të tilla, të studiuara kanë ndodhur në tërmete me magnitudë më të madhe se 5.0 te shkalles rihter.
Në shumicën e rasteve, fenomeni u vëzhgua pak para ose gjatë ngjarjes sizmike dhe ishte i dukshëm deri në nje distance prej 600 kilometersh nga epiqendra e tërmetit.
Kur një tërmet me magnitudë 8.1 goditi Meksikën në vitin 2017, imazhe të frikshme të dritave jeshile dhe blu në qiell u shfaqën në mediat sociale. Të ashtuquajturat dritat e tërmetit të Meksikës ishin një tjetër shembull misterioz i një fenomeni që ka habitur ekspertët për qindra vjet.
Ashtu si rrufete, dritat e tërmetit janë relativisht të rralla, por të vështira për t’u shpjeguar nga shkencëtarët. Duke i komplikuar gjërat, rastet e shfaqjes se tyre para ndodhjes se tërmeteve nuk duken të gjitha njësoj, duke ndezur teori që variojnë nga UFO-t, apo shfaqjet e botës tjetër.
Dritat mund të marrin “shumë forma dhe ngjyra të ndryshme”, tha Friedemann Freund, një profesor i fizikës në Universitetin Shtetëror të San Jose dhe një studiues në Qendrën Kërkimore të NASA-s, në një intervistë të vitit 2014 në National Geographic.
Dritat e tërmetit në histori
Freund dhe kolegët studiuan 65 ndodhi të dritave të tilla që datojne qe në vitin 1600, duke publikuar gjetjet e tyre në Letrat e Kërkimeve Sizmologjike në vitin 2014.
Për shembull, më 12 nëntor 1988, njerëzit raportuan një glob të ndezur ngjyrë vjollce-rozë përgjatë lumit St. Lawrence në Quebec, 11 ditë përpara një tërmeti të fuqishëm. Në Pisco, Peru, dritat ishin të ndritshme që ndriçuan qiellin, qe në videon e kamerave të sigurisë përpara një tërmeti 8.0 ballë në vitin 2007. Dhe para një tërmeti të vitit 2009 në L’Aquila, Itali, flakët e dritës u panë duke u ndezur mbi një rrugë.
Çfarë mund të shkaktojë dritat e tërmetit?
Duke analizuar 65 incidente të dritave të tërmetit për modele në studimin e vitit 2014, Freund dhe kolegët teorizuan se dritat shkaktohen nga ngarkesat elektrike të aktivizuara në lloje të caktuara të shkëmbinjsh gjatë aktivitetit sizmik, sikur të kemi ndezur një bateri në koren e Tokës”.
Shkëmbinjtë e bazaltit dhe gabros, për shembull, kanë defekte të vogla në kristalet e tyre që mund të lëshojnë ngarkesa elektrike në ajër. Kushtet që i nënshtrohen dritave ekzistojnë në më pak se 0.5 për qind të tërmeteve në mbarë botën, vlerësuan shkencëtarët, gjë që do të shpjegonte pse ato kanë qenë relativisht të rralla. Ata gjithashtu vunë në dukje se dritat e tërmetit shfaqen më shpesh para ose gjatë tërmeteve, jo më pas.
Një studim i mëparshëm propozoi që stresi tektonik krijon një të ashtuquajtur efekt piezoelektrik, në të cilin shkëmbinjtë që mbajnë kuarc prodhojnë fusha të forta elektrike kur ngjeshen në një mënyrë të caktuar. Por një nga ndërlikimet në studimin e dritave të tërmetit është, sigurisht, se ato janë të paparashikueshme dhe jetëshkurtëra. Në një përpjekje për të punuar rreth kësaj, disa shkencëtarë janë përpjekur të rikrijojnë fenomenin në laborator.
Në një studim të udhëhequr nga një fizikan në Universitetin e Nju Xhersit dhe të botuar në vitin 2014, kokrrat e materialeve të ndryshme prodhonin pika tensioni kur trazoheshin. Shkencëtarët ia atribuuan këtë efekt fërkimit midis kokrrave, gjë që do të kundërshtonte si teorinë piezoelektrike ashtu edhe atë të Freundit.
Për sa kohë që shfaqen teori shkencore kontradiktore, debati mbi shkaqet e dritave të tërmetit mbetet i ngarkuar.
